Türkiye genelinde antep fıstığı olarak bilinen fıstık çeşitlerinin borsada gördüğü işlemler şu şekilde:
kuru kırmızı 65-72
boz kavlak 95-108
boz iç 225-270
kırmızı kavlak 80-93
neverdi iç 200-225
Tuzlu fıstık 90-115
kırmızı iç 160-175
sıra iç 150-170
siirt fıstığı 90-122
Arasında seyretmekte
Antep fıstığı
Vikitür'de Pistacia_vera ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Antep fıstığı (Pistacia vera), sakız ağacıgiller (Anacardiaceae) familyasından yenebilen kabuklu bir meyve, bu meyvenin çekirdeği ve ağacı. Bazı yörelerde Şam fıstığı olarak da bilinir. Antep fıstığı ağacından yetişir, yağlı, ince kabukludur. Tatlıcılık ve yiyecek sektöründe kullanılır.
Orta Doğu ve Orta Asya kökenli Antep fıstığının Dünya'daki modern üretimi İran, Amerika Birleşik Devletleri ve Çin'de yoğunlaşmıştır.
Antep fıstığı denilmesinin sebebi Türkiye'deki ilk fıstık işletmelerinin Gaziantep'te kurulması, önceki yıllarda üretimin çoğunlukla burada yapılması ve Türkiye'ye buradan dağıtılmasıdır.[3] Antep fıstığının bilimsel Latince ismi olan ve pek çok dilde türevleri kullanılan pistacia kelimesi bu dile Grekçeden geçmiş olup, aslen Orta Farsça pistak kökünden türemiştir.
Tarih
Antep fıstığı ağacının ana vatanı Orta Doğu ve Orta Asya'dır. Arkeolojik kanıtlar Antep fıstığının MÖ 6750 tarihlerinde tüketilmiş olduğunu göstermektedir. Antep fıstığının günümüzde yetiştirilen formu ise Tunç Çağı kökenli olup, soyu Özbekistan'ın bulunduğu coğrafyaya dayanmaktadır.
Üretim
Antep fıstığı normal şartlar altında dikildikten 4-6 yıl sonra uygun görülen meyve aşısı yapılır, 4. yıl sonunda olgulaşan aşı 5. yılda meyve vermeye başlar. Bu süreç 8 ile 10 yıl arasında değişebilir.
Antep fıstığı üretimi, 2018
Tuzlanmış ve kavrulmuş kabuklu bir Antep fıstığı.
2018'de, küresel Antep fıstığı üretimi yaklaşık 1,4 milyon ton oldu. İran ve ABD önde gelen üreticiler olarak üretimin yaklaşık %72'sini gerçekleştirdiler (tablo). Üretimin geri kalanını sırasıyla Türkiye, Çin ve Suriye gerçekleştirdi.[8]
Bir 2020 raporu, 2019'daki küresel Antep fıstığı üretiminin neredeyse yarısının Amerika Birleşik Devletleri'nden geldiğini ve İran'daki üretimin, ABD'nin İran'a karşı ticari yaptırımları, iklim değişikliği ve ülkedeki zayıf ekonomi ve su yönetimi nedeniyle %7'ye kadar düştüğünü belirtti.[9] İran uluslararası pazarlar için fıstık yetiştirme çalışmalarını 2019 yılı içerisinde Gürcistan ve komşu Kafkas ülkelerine yapmıştır.[9] Antep fıstığı üretimi, ağacın narin olması nedeniyle elle gerçekleştirilmektedir.
Türkiye
Türkiye’de 40’tan fazla ilde Antep fıstığı üretimi yapılmaktadır. Fakat Antep fıstığının iklim isteklerini büyük oranda karşılayan geniş alana sahip Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye üretiminin yaklaşık % 95’ini sağlamaktadır. En çok Şanlıurfa, Gaziantep, Nizip, Siirt, Kahramanmaraş, Adıyaman, Diyarbakır, Karaman ve Göksu kenarındaki hemen hemen her bölgede yetişir. Fıstık ağacı sıcak havayı çok sever. Türkiye’de en fazla Antep fıstığı üretim alanı yıllardır Gaziantep’te iken 2014 yılından itibaren yeni üretim alanları ile Şanlıurfa en fazla üretim alanına sahip olmuştur.[10] Türkiye Antep fıstığı alanının yaklaşık %80’i Şanlıurfa ve Gaziantep illerinde bulunmaktadır.[11]
Türleri
Antep fıstığının dört çeşidi vardır: Antep, Siirt, Şam ve İran fıstığı. Bunlardan "İran fıstığı" denilen tür, en çok yetiştirilenidir. İran fıstığının meyveleri diğer hepsinden daha iridir. Ancak yağ oranı oldukça düşüktür.
