Şanlıurfa'da bulunan tarihi çeşmeler

ŞANLIURFANIN TARİHİ ÇEŞMELERİ
 
Yazan ve Fotoğraflayan Yasin KÜÇÜK
1 Hekim Dede Çeşmesi

           Urfa’nın Hekim dede Mahallesinde, Hekim dede Camii girişinde bulunan Hekim dede Camisi ve Hekim dede çeşmesi Hekim dede tarafından yaptırılmıştır. Çeşme bitişiğinde aynı zamanda Hekim dedenin kabri bulunmaktadır. Çeşmenin Kitabesinin anlaşıldığına göre hicri 1120 yılında; miladi 1708 yılında Arifi Ahmed Efendi tarafından yaptırıldığı anlaşılmıştır. Çeşmenin biri kuzeyde, diğeri de batıda olmak üzere çift cephesi vardır.  

    Kitabesinde “     Katib-i serhad bu türbeyi … kerim
                Arifi Ahmet Efendi sarf edüp emval
            …. …. …..
            Yani Hekim dede …. su sebili
            Ede ehl-i hayrat … …
            Çeşmeye teşne gelenler su sebil
            … … …
            Arifi Ahmed Efendi etdi su sebili
            Sene : 1120
Osmanlıca Kitabe çeviri : Mahmut Karakaş “Şanlıurfa İlçelerinde Kitabeler” sayfa 218.         
 
2 FİRUZ BEY ÇEŞMESİ   

Cami ul Kebir Mahallesi içinde Yıldız Meydanı’nda bulunan Ulu caminin güneydoğusunda Eyyubi (Nakipzâde Hacı İbrahim Efendi) Medresesi güney cephesinde bulunan çeşmenin kitabesinin anlaşıldığına göre hicri 1196 yılında; miladi 1781 yılında Firuz Bey  tarafından yaptırılmıştır.
Firuzbey Ceşmesi Kitabesinde;
“kapucıbaşı dergâh-i celil el-‘uyun. / Hacı Firuz Beg ol Menba’ı ihsan sehâ
Rakka’nın eyledi her sûyine lütfün câri / işte bu deri ile kıldı güfta irva
Hacet-i hayre su gibi akıdub mal-i kesir / Köşe be-köşe oldu rha me’va bihişt
Biri çıkdı dedi tarihin bir kaddi / Kevser’in ayni değil mi bu sebil-i evfâ
Fi sene 1196
            Bu kitabede anlatılmak istenen; Yüce dergahın ayanından kapucubaşı cömert ve ihsan kaynağı olan Hacı Firuz Bey, Rakka’nın her tarafını hayratlarla donatmıştır. İşte bu cümleden olmak üzere hayırlı yerlere ve işlere su gibi servetini akıtmıştır.  Urfanında bir çok köşesini böyle cennet yurduna çevirmiştir.bir çıkarmak suretiyle bu çeşmenin tarihini söledi. Ki bu çok vefalı sebil kevserin aynı değil midir?  Son mısranın harfleri toplanıp bir çıkarılmakla 1196 hicri tarihi çıkmaktadır, bu da miladi 1781 tarihidir.
“Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Mahmut Karakaş. İl Kül.Müd.Yayınları. Sayfa 210”

     Firuz bey çeşmesi 2014 yılı                                        Firuz bey çeşmesi 1900 lü yıllar.

 

3 Yıldız Meydanı Çeşmesi  

 Cami ul Kebir Mahallesi içinde Yıldız Meydanı’nda bulunan Ulu caminin güneydoğusunda Eyyubi (Nakipzâde Hacı İbrahim Efendi) Medresesinin kuzeydoğu köşesinde bulunan bu çeşmenin kitabesi olmadığı için; Hangi tarihte ve kim veya kimler tarafından yaptırıldığı hakkından elimizde herhangi bir bilgi yoktur.
2014 yılı
 
1900 lü Yıllar Yıldız meydanı çeşmesi.
 
4 KADIOĞLU CAMİ (MENCEKZADE) ÇEŞMESİ 

Kadıoğlu Mahallesi su Meydanında bulunan Kadıoğlu camisinin kapı girişindedir. Çeşmenin kitabesinin anlaşıldığına göre hicri 1138 yılında; miladi 1723 yılında Mencekzade efendi tarafından yaptırılmıştır.
Mencekzade çeşmesi Kitabesinde;
“Habbeza sahib-i pak eser Mencekzade Zübde-i ehli mesarif Güher pâk nejad
Dür umman lüleden çıkdı nidayi tarih Ruh-i ecdadına bu çeşme etdi bünyad Sene : 1138

Kitabede bu çeşmeyi soyu temiz Mencekzade’nin yaptırdığını, kendisinin masraftan kaçınmadığını belirtmiştir. Çeşmeyi ceddinin ruhu için yaptırdığını yazmıştır. Manzumenin şairi Nidai’dir. Son mısra harfleri toplanarak iki çıkarılmakta yapılış tarihi 1138 (miladi 1723) tarihi çıkmaktadır.
Kaynak : “Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Mahmut Karakaş. İl Kül.Müd.Yayınları. Sayfa 219”

Çeşmenin bir başka özelliği ise şehrin su ihtiyacını karşılayan doğal kaynaklardan olan Kehriz suyunu  karakoyun deresi üzerinde bulunan justinyen su kemeri vasıtasıyla burada toplanan suyu çevredeki evlere dağıtım görevini (Taksimini) yapmaktadır.  


5 Haydar Ağa Çeşmesi (Merkez)

Arap Meydanı mahallesinde Çakeri cami güney duvarı karşısında bulunan bir evin dış duvarına yapılmıştır. Çeşmenin kitabesinin anlaşıldığına göre hicri 1275 yılında; miladi 1858 yılında Köroğluzadelerden Haydar ağa efendi tarafından yaptırılmıştır.
Haydar Ağa Çeşmesi Kitabesinde :
“Sümmi hazret-i şir-i huda’dır         / Köroğluzadelerde Haydar Ağa
Küşade eyledi Ebu Esed hayrini        / Ser derbanı-ı dergah-ı mu’allâ
Yapub tevfi-i Hak’la binasını        / Akıtdı Kevser-i manende me’va
Zülal lüleden çıkdıkça eyler        / Dem-i İsa gibi emvatı ihya
Bu mazmunu işitkim kudsiyan-ı debir     / Cezakellah fi dereyn hayra
Şehid-i Kerbela’nın hürmeti çün        / Kıyametde vere ecrinin Mevla
Dedi halid mecevherden bu tarihi        / Yoğiken Haydar Ağa kıldı inşa
Muharrem el-harem sene 1275
Kitabede ismi Allah aslanının ismi olan Köroğlulardan Haydar Ağa, bu ebu esed hayrını açtı. Ki Ebu Esed haydar ağa, yüce dergahın kapıcıbaşısıdır. Allah’ın yardımı ile bu çeşmenin binasını yaptırarak, cennet bahçesinin kevserine benzer su akıttı. Çeşmeden çıkan tatlı su, Hz. İsa’nın nefesi gibi ölüleri diriltir.bu manayı işten, katib melekler de “Allah iki cihanda hayırlı mükafatlar versin.” Dediler kerbela şehitlerinin hürmetine Mevla kıyamette mükafatını versin. Şair halid bu çeşmeye “yok iken haydar Ağa bu çeşmeyi yaptırdı.”mısrasıyla cevher tarih düşürdü. Son mısranın harfleri 1275 hicri tarihi verir. Miladi 1858’de yaptırılmıştır. Manzume mefailün / mefailün/ feülün” veznindendir.  Kaynak : “Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Mahmut Karakaş. İl Kül.Müd.Yayınları. Sayfa 217”

 
6 Hüseyin Ferideddin Çeşmesi (Merkez)  Dabbakhane Çeşmesi :

Şanlıurfa’nın dabbakhane mahallesinde bulunan dabbakhane caminin batı kapı girişinde Şeyh Hafız Muhammed Selim Efendinin türbesi yanındadır.
Kitabesinde
“Sahib el-hayrat Hüseyin Ferideddin”  yazılıdır
Hüseyin Ferideddin, Hartavizade Hafız Muhammed Selim Efendi’nin oğludur, sonradan kendisine paşa ünvanı verilmiştir. Çeşmeyi, babasının türbesi yanına, türbe ile birlikte 1880 tarihinde yaptırmştır.
Kaynak : “Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Mahmut Karakaş. İl Kül.Müd.Yayınları. Sayfa 208”



7 ŞEYH SAFVET ÇEŞMESİ 

Şanlıurfa Kurtuluş Mahallesi Ellisekiz Meydanı’nda bulunan Şeyh Saffet Tekkesi’nin meydana batı duvarındadır. Tekke ve çeşme 1891 yılında Şeyh Saffet Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Çeşmenin kitabesinde
“Bismillahirrahmanirrahim        / Ve sakahum rebbuhum selsebile
Hakim-i beldeye cenab-ı fazıl hazreti     / Var emrine sarf eyledi ol himmeti
Yine bu selsebil yüm-i firuzi eser        / Yaptı bu gülzar-i zer hayratı
Nuş edip cevher gibi dedim safved tarihin / Uşrup bu nev kevresin min ravdati’l cenneti
Sene 1309
    Kitabede; beldenin hakimi fazıl hazretlerinin emrine uyarak himmetini buna sarf ederek bu deniz gibi firuzi sebili yaptı. Bu hayrat, altın gibi gül bahçesi hayratıdır. Safvet de su içerek cevher tarihini söyledi Cennet bahçesinin Kevser suyu gibi bu suyu için. Anlamında ifade edilmiştir.  Çeşmeyi Şeyh Abdulkadir oğlu Şeyh safvet hicri 1309, Miladi 1891 tarihinde yaptırmıştır. Tekke günümüzde Tasavvuf Müzesi olarak kullanılmaktadır.

Kaynak : “Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Mahmut Karakaş. İl Kül.Müd.Yayınları. Sayfa 229”
 
8 ŞEYH BENDENDERİYE CAMİ ÇEŞMESİ :

Urfanın  Atatürk Mahallesi Topçu Meydanı içerisinde bulunan  Şeyh Benderiye Camisi’nin kuzey dış avlusunun duvarı üzerine 1909 yılında yaptırılmıştır. Çeşmenin kitabesinde çeşmeyi yapanın (banisi) adı bulunmamaktadır.
Çeşmenin kitabesinde;
“Teşnelikten bu mahal bimar idi
İşte bu hayrat ile buldu ihya
Akdı bir tarih Hilmi hameden
(Hayli) masraf eyledi buldu necat
Okuyub bir Fatiha banisine
Nuş kıl bu çeşmeden ab-ı hayat 1327
Kitabede “ Bu mahalle susuzluktan hasta idi, bu hayrat ile canlandı. Bir tarihin kalemden aktığını şair Hilmi söyleyerek buraya çok masraf edildiğini ve bina eden kişiye bir Fatiha okuyarak, halkın bu çeşmeden abıhayat gibi bir suyu içmelerini söylemektedir.” Son mısrada tarih düşürmüştür.  Son mısradaki harfler toplanıp,bir çıkarılınca hicri 1327 (miladi 1909) tarihini vermektedir.