Sadrettin Karahocagil; GAP Dünyaya model oldu

Şanlıurfa oldu.

Osmanlı Konukevi’nde Olay Gazetesinin Perşembe günleri rutin olarak düzenlediği fikir kulübü toplantısının bu haftaki konuğu GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanı Sadrettin Karahocagil oldu. Toplantıya Olay Gazetesi Yazı işleri müdürü Celal Çiftçi, köşe yazarlarından Bilal Bebe, Recep Akyol, Mehmet İnat, M. Kemal Uğuzlu, Abdi Çakıcı, Yasin Yaşuk, Ömer Aslan ve M.Guli Aslan katıldı.

 

Toplantıda Karahocagil, GAP projesinin başlangıcı, gelişimi, şu anda mevcut durum, projenin kazandırdıkları, GAP dahilindeki diğer kalkınma projeleri ve sulama projelerini anlattı.

 

İşte GAP Bölge Kalkınma İdaresi başkanı Sadrettin Karahocagil ile yapılan söyleşi...

 

Celal Çiftçi: Bize GAP projesini anlatır mısınız? GAP ne zaman ve kimler tarafından oluşturuldu? GAP’ın amacı nedir?

 

GAP yaşayan bir projedir

 

S.Karahocagil: GAP projesi 1989 yılından itibaren söylenmeye başlandı. Fırat ve Dicle nehirlerinin enerji ve sulama potansiyelini değerlendirme fikri çok önceden söylenmeye başlanmıştır. 1960’larda asıl GAP hazırlanmaya başlanıyor.1980’lerin sonunda GAP için master plan hazırlandı. GAP idaresi de master planın bir ürünüdür. GAP gerçekten çok büyük ve önemli bir projedir. Kalkınmanın bütün süreçlerini içine alan bir projedir. Sadece bir baraj projesinden ziyade sulama, eğitim, sağlık, sanayi altyapıları, istihdam, ulaşım da düşünülüyor. GAP yaşayan bir projedir. Sürekli hareket içinde olan ve gelişen bir projedir. Proje ne zaman bitecek diyenler var, bu proje sürekli gelişim içinde olduğu için bitmez yani kalkınma bitmeyecek. Bu projeyi Türkiye kendi bütçesiyle yapıyor. Hiçbir dış borç almaksızın yapıyor. Bütçenin ortalama %7 si GAP için ayrılıyor. GAP’ta nakdi gerçekleşme % 86 civarındadır. Fiziki gerçekleşme o rakamın altındadır. Örneğin sulama %21 civarındadır.

 

Celal Çiftçi: Harran ovasında taban suyu ile ilgili drenaj çalışmaları yapıldı. O çalışmalar yeterli oldu mu, şu an ne durumda?

 

S.Karahocagil: Harran’da 5 bin hektarlık alanın ciddi tuzlama sıkıntısı var. Tamamının drenajı yapıldı. Harran toprağı kendini temizliyor. Bizim sadece drenajını yapmamız gerekiyor. 15 bin hektarın sıkıntısı vardı ve onun da drenajı yapılarak sıkıntı giderildi. Harran’da tuzlama sıkıntısı eskiden beri vardı. Biz gerekli önlemleri alıyoruz ve orada sıkıntı yaşayacağımızı zannetmiyorum.

 

 

Celal Çiftçi: Suruç Ovası’ndaki çalışmalar şu anda ne durumda ve ne zaman bitecek?

 

S.Karahocagil: Suruç ovası 2013 yılının ortalarında bitecek. Orada da çalışmalar gayet iyi gidiyor. Suruç şu anda en öndeki projedir. Bütün sulama şebekeleri de ihale edildi ve onlar da yapılıyor. Suruç ovası 8 tane projedir 1 tane değil. Şu an her şey iyi gidiyor, bir sıkıntı yok.

 

Celal Çiftçi: GAP projesi entegre bir projedir. Tarım, sanayi, havalimanı vs. yapılıyor. Harran ovasında yetişen meyve ve sebzelerin Avrupa’ya gönderilme hedefi vardı. Sizce bu projede bir aksaklık var mı, Urfa’daki çiftiler buna entegre olamadı mı, neden sadece pamuk ile takılı kaldı?

 

Pamuk üretiminde bölge ön sıralardadır

 

S.Karahocagil: Farklı üretim yapılıyor ve biz hala daha fazla yapılacağına inanıyoruz. Türkiye’nin pamuk ihtiyacı çok fazladır. Pamuk Türkiye’deki yağ ve tekstil ihtiyacının bir kısmını karşılıyor. Eğitim projeleri yürütüyoruz. Bazı şeyleri ihtiyaçlar belirliyor. İhtiyaç neyse onu üretmeye çalışıyoruz. Harran’daki sıkıntımız ikinci ürün azdır. Pamuk stratejik bir üründür. Çok önemli bir üründür. Organik pamuk çalışmasıyla üretimi arttırmaya çalışacağız. Organik pamukta Ülke ve bölge olarak önlerdeyiz. Özellikle bölge pamuk üretiminde önlerdedir. Farklı ürünlerin üretimi için de çalışıyoruz. Sebze ve meyve üretimi için çalışmalar başladı. Meyve de çalışmalarımız var. Suruç, Bozova, Yaylak da meyve üretimi var.

 

Celal Çiftçi: GAP’ta şu anda enerjide ve tarımda ne kadar gerçekleşme var. GAP’ın ne zaman bitirilmesi planlanıyor?

 

S.Karahocagil: Enerjide yaklaşık %75 gerçekleşme var. Silvan barajı inşaatı başladı ve 2014 te bitecek. Bir de Cizre barajı yapılacak. Sulamada ise %20 gerçekleşme var ama %40 gibi bir çalışma var. Biz eğer düşündüğümüz sulamaları yaparsak proje ana hedeflerini karşılamış olacak.

 

Bilal Bebe: Sulama birliklerinde muhteşem bir para akışı var, siz bu birliklerin para akışlarını denetliyor musunuz, bir de öğretmenlik yapan ziraat mühendisleri var. Bu ziraat mühendislerini alıp asıl mesleklerine yönlendirirsek daha iyi olmaz mı?

 

Bilal Bebe: Sulama birliklerinde muhteşem bir para akışı var, siz bu birliklerin para akışlarını denetliyor musunuz, bir de öğretmenlik yapan ziraat mühendisleri var. Bu ziraat mühendislerini alıp asıl mesleklerine yönlendirirsek daha iyi olmaz mı?

 

S.Karahocagil: Ziraat mühendisleri bir dönem böyle bir şey yaşadılar. Ancak şu anda boşta ziraat mühendisi yok. Mühendisler tarım ürünleri danışmanlığı adı ile köylere dağıldılar. Bizim TEYAP projemiz var. Bu proje kapsamında uzman kişiler bulunuyor. 6 tane ilimizde ofis kurduk ve bu ofisler adeta eğitim yuvası gibi. Tarım danışmanlığı ile ilgili eğitimler veriliyor. Bizim hedefimiz eskiden mühendislerle ilgili yapılan yanlışı yapmamaktır. Çiftçiye tarım teknikleri ile ilgili eğitimleri vermeye çalışıyoruz. Farklı sulama teknikleri ile ilgili bilgiler veriliyor. Sulama birlikleri ile ilgili bizim bir yetkimiz yoktur. Sulama birlikleri bağımsız, özerk ve kendi kararını veriyor. Bölgede iyi çalışan birlikler var. Çiftçisini koruyan, eleman yetiştiren birlikler var. Birlikler ile ilgili DSİ biraz da baskın çıkıyor. Sistem iyi bir sistem ama denetimi yapılmalıdır.

 

Ömer Aslan: GAP projesine %7 den fazla bütçe ayrılıyor. 20 milyar gibi dev bütçeden bahsediliyor. 2011 verilerine göre Türkiye’nin kalkınmasına Şanlıurfa’da toplanan vergi oranı % 0.25 ve bu bir uçurumdur. Şanlıurfa’da tarıma dayalı sanayi ne olacak, burada çiftçinin ürününü işletecek tarım sanayisi bölgesi oluşturamaz mıyız? Bu konuda pasif mi kaldık?

 

Yeni Teşvik paketiyle Şanlıurfa patlama yapacaktır

 

S.Karahocagil: Bu konuda pasif olduğumuzu düşünmüyorum. Şanlıurfa’da 2. Organize Sanayi Bölgesi de dolmak üzere. Hatta 2. Organize de altyapısı yapılan 900 hektarlık alanın dışındaki yerler de verilmeye başlandı. Şu anda Şanlıurfa’ya çok ciddi bir teveccüh var. Urfa inşallah bir patlama yapacaktır. Mesela Gaziantep geriledi, çünkü Urfa’ya yeni yatırımcılar geliyor. Yeni teşvik politikasından en fazla Şanlıurfa faydalanacaktır. Mardin de çok faydalanacak ama orada Organize sanayinin altyapısı hazır değildi, Şanlıurfa’da ise altyapı önceden hazırdı. Teşvik ile birlikte Organize sanayi doldu ve artık dağı taşı parselleyip veriyorlar. Ayrıca bildiğim kadarıyla Şanlıurfa tarımda ileriyi gören, ne zaman ne olacağını bilen bir şehir.

 

Recep Akyol: Prof. Ahmet Ruhi Mermut Dünya Toprak Bilimleri Kurumu Konsey başkanı seçildi. Bu ülkemiz için bu adamın seçilmesi büyük bir olay. Bu adam oyların yaklaşık %70’ini almış. Acaba Türkiye ‘de kullanılmamış, bakir toprak fazla olduğu için mi başkanlık verildi, buna yorumunuz nedir?

 

Çiftçiye gerekli teknik desteği biz veriyoruz

 

S.Karahocagil: Bu yüzden olduğunu zannetmiyorum. Türkiye, dünyada tarım ve su konseyinde önemli bir yere sahiptir. Dış politika olarak etkimiz var. Türkiye artık ihraç edecek duruma geldi.  Uluslar arası projelerimize Türkler uzmanlık yapıyor. Eskiden aradığımız şartları karşılayan Türk yoktu. Şimdi daha çok yetişmiş kişi var. Bizim bakir toprağımız yok. Burada 10000 yıldır tarım yapılıyor. Mesela Araplar bizden toprak istiyorlar. Ancak biz kendimiz toprağımızı işletiyoruz. Kendi teknik desteğimizi veriyoruz. Biz daha iyisini yapabileceğimize inanıyoruz. Biz yurtdışına çıkınca iyi olduğumuzu anlıyoruz. Tohumda dışa bağımlılık çok azaldı ve biz kendimiz kaliteli üretiyoruz. Bunu artırma potansiyelimiz var ve artıracağız.

 

Mehmet İnat: ÇATOM’lar sizin meslek merkezlerinizdir. Özellikle eğitim noktasında sizin destekleriniz devam edecek mi? Bayanlar ve özürlülerin eğitimi için yaptığınız bir şey var mı? Bizler eğitim kuruluşları olarak Gap idaresinden nasıl yararlanabiliriz?

 

Bu bölgede kadınlar daha sistematik çalışıyor

 

S.Karahocagil: GAP master planı hazırlanırken bir de sosyal gelişim programları hazırlanıyor. O çerçevede ÇATOM’lar kuruldu. Güneydoğu, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’de kadın STK projemiz vardı. Burada gördüğümüz kadarıyla bölge hepsinden daha iyi. Bu bölge Türkiye ortalamasına yaklaştı. Aslında kadınlar burada daha fazla iş hayatına ve sosyal hayata katılıyorlar ve daha örgütlü çalışıyorlar. ÇATOM’lar bölgede Sodes ile birlikte örnek projeler yürütüyor. Dünya çapında örnek projelerdir, dünyada çok ilgi gören projelerdir. Tabi daha iyisini yapmak istiyoruz. Bence şu an iyi gidiyor.

 

M. Guli Aslan: Sizin soyadınızı duyduğumuz zaman şaşırıyoruz. Acaba Karahocagil Erzurum’da acaba bir kabile midir diyoruz. Soyadınız nereden geliyor? Bir de Erzurum ile Şanlıurfa’yı kıyasladığınız oldu mu, neler farklı bu iki il arasında?

 

S.Karahocagil: Soyadım bir kabileden gelmiyor. Dede tarafından geliyor. Erzurum ile Şanlıurfa kardeş şehirlerdir ve benzerlikleri de vardır. Erzurum’da aşiret falan da kalmadı tabi. Biz Erzurum’un kuzeyindeniz. Biz Kıpçaklardan geliyoruz. Farklı kültürler vardır orada. Yapı olarak Erzurum’un Türkmenleri, Şanlıurfa’ya çok benzer. Erzurum’da da Şanlıurfa’nın benzeri adetleri, gelenekleri, yemekleri var.

 

Yasin Yaşuk: Geçenlerde Harran’ın bir köyüne gittik. Oradaki çiftçilerimizden biri vahşi sulama ile ilgili sesimize ses olun dedi. Vali veya Gap idaresinden çıkıyorlar sulama ile ilgili bize yakınıyorlar. Bu sulama tekniğini bizlere getirdiler. En ilkel yöntem olarak bu karkları getirdiler. Biz de kolay olarak bu sulama tekniğini kullanıyoruz diyorlar. Durum böyle olunca bu teknikten başka ne yapacaklar?

 

Vahşi sulamada bizim de yanlışlarımız var

 

S.Karahocagil: Ben sulamacı değilim. Buna çözümün var olduğuna inanıyorum. Mesela bazı yerlerde suyun aktığı yerde kuyu kazıyorlar ve suyun boşa akması engelleniyor. Biz Gap idaresi olarak daha önce bu teknikleri öğrettik ve yine çalışıyoruz. Gap eylem planı revizyonuyla Harran’daki kanaletleri basınçlı hale getireceğiz. Yanlışlık varsa tabi bizim de suçumuz var. Asıl suçlarımızdan biri Akçakale tarafında cazibeli sulama yoktu. Kuyular açmak gerekiyordu fakat çiftçinin ve memurun kolayına geldiği için bu yapılmamış. Harran ovasına planlananın üzerinde su veriliyor. Ancak su aşağıdaki tarlalara gitmiyor. Şu an yine de daha doğru suluyorlar. Tabi bunu basınçlı hale getirmemiz gerekiyor.

 

Yasin Yaşuk: Sulama kanallarında boğulmaların sayısı çok fazla. Geçen gün Halfeti’ye gittiğimde

 

Fırat’ın kenarında bidonlarla alternatif olarak havuzlar yapılıyordu. Acaba sulama kanallarının kenarına da böyle seyyar havuzlar yapılıp çocukların kanallarda boğulması engellenemez mi?

 

S.Karahocagil: Bu tür havuzlar yapılabilir tabi. Dsi’nin böyle bir projesi var. Ancak sizler de dernekler yoluyla böyle şeyleri yapabilirsiniz. Böyle havuz, oyun alanları, eğlence alanları yapılması önemlidir.

 

Bunlar tabi ki proje dahilinde yapılabilir.

 

M.Kemal Uğuzlu: Gap projesinin temelinde ilk projelendiren bizim insanımız mıdır? 30 yıl önce okuduğum bir yazıda Fırat havzasında Urfa tünelinin yarısı kadar yer değiştirilirse 4 baraj yerine 400 baraj yapılabilir. Bu yapılırsa sulama ve enerjiden fevkalade para elde edilir. Eski medeniyetler Fırat ve Dicle etrafında kurulmuştur. Hasankeyf, Samsat, Halfeti gibi. Böyle tarihi şehirler tarihimizde ortak değerlerdir. Bu sistemde ancak 4 baraj yapılabileceği söylendi. Birçok toprak su altında kaldı. Acaba mühendisler bunları düşünmedi mi? Böyle bir proje yapılabilir miydi?

 

GAP’ta yabancı mühendislik kullanılmadı

 

S.Karahocagil: Ben 400 baraj yapılabileceğini zannetmiyorum. Bu projede çalışan mühendisler çok samimi ve iyi mühendislerdir. Belki proje değişebilirdi, daha fazla elektrik üretimi olabilirdi. Ancak böyle yapılabileceğini zannetmiyorum. Burada yabancı mühendislik kullanılmadı. Projenin mühendislerinden biri sayın Recai Kutan’dır. Farklı şeyler yapılabilirdi ama sizin dediğiniz şekilde yapılması olanaksızdır.

 

Celal Çiftçi: GAP kaç ülkeye model oldu?

 

Dünya model bizi model alıyor

 

S.Karahocagil: Bu proje konusunda farklı ülkeler ile çalışmalarımız oldu. Hem biz oralara gidiyorduk hem de buraya gelenler oldu. Örneğin; Nijerya, Sudan, Madagaskar, Mısır, Suriye, Afganistan gibi ülkelerden gelenler de oldu. GAP birçok dalda ödül aldı. Adeta dünyaya model bir proje oldu. Tüm dünya bizi model alıyor. En son Rio’da yapılan uluslar arası konferansta, Birleşmiş milletler bizim rekabet günleri çalışmamızı iyi örnek olarak götürdü.