Tarih denilince Şanlıurfa, Şanlıurfa denilince tarih akla geliyor. Çünkü dünya tarafından kabul gören bir Göbeklitepemiz var. Göbeklitepe, M.Ö. 10.000 yani günümüzden 12.000 yıl öncesine tarihlenen Dünyanın En Eski Arkeolojik Tapınağıdır. 80 dönümlük alana sahip olan ören yeridir. Şanlıurfa İl Merkezinin 17 km doğusunda Örencik (Karaharabe) Köyünün 3 km kuzeydoğusunda yer alan Göbeklitepe, adını bölgede bulunan taş yatır mezardan (ziyaretten) almaktadır.
Bu bilinen 12000 bin yıllık tarihi süreçte Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami,Asur,Pers, Makedonya,Roma, Bizans Gibi uygarlıkların egemenlikleri altında yaşayan Urfa 1094 yılında Selçuklu Topraklarına katılmıştır. 1098de Haçlı Kontluğu idaresine girmiştir. Eyyubi, Memluk, Türkmen Aşiretleri, Timur Devleti, Akkoyunlular, Dulkadirbeyliği, Safevilerden sonra, 1516da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önce Diyarbakır Eyaleti içinde yer alan Urfa 1876da Halep vilayetine bağlanmış, 1916da bağımsız bir sancak olmuştur. 1919 yılında önce İngilizlerin, daha sonrada Fransızların işgaline uğramış,11 Nisan 1920de işgalden kurtarılmıştır. Cumhuriyet sonrasında 1924de il durumuna getirilmiştir.
Dünyanın, ilk İslam Üniversitesi; Dünya Kültür Mirasına dahil edilmesi düşünülen Harran, Şanlıurfadadır.
Sabizm dahil, tek tanrılı dinlere mensup insanlar ile İbrahim, Eyüp, İlyas ve Yakup gibi peygamberlerin yaşadığı, kent Peygamberler Şehri olarak anılmaktadır.
Göbeklitepede bulunan 12.000 yıllık yapılar, mimarlık tarihinin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
Şimdi
Bunca uzun bir tarihe ev sahipliği yapan ve İpekyol gibi ticaret yolunun merkezinde bulunan bir kentin yapıları elbette önemlidir.
Evlerin yapımı, mimarisi ve kentleşme coğrafik şartlar göz önüne alınarak inşa edilmiştir. Şanlıurfa evleri Nehit denilen kesme taşlarla yapılmıştır.
Evlerin yapımında, ormanlık alanlardan yoksun oluş ve şehrin güneybatı kesimindeki dağlardaki kalker taşlarının bol oluşu ve bunlar arasında Urfa Taşı denilen ve kolay işlenebilen taş cinslerinin sivil mimaride ana malzeme olarak taşın kullanılmasında etkili olmuştur.
Şanlıurfa Mimarisinin Anadoluda kendine özgü ayrı bir konumu vardır. Bu yapılanma yörenin iklim koşullarına olduğu kadar yüzyıllar boyunca süre gelmiş bir geleneğe de bağlıdır. Şanlıurfa evleri bazalt taş döşeli dar sokaklara kapalı yüksek duvarlıdır. Yılın 7-8 ayının sıcak geçtiği Şanlıurfadaki evlerde eyvanlar yapılarak sıcaklığa karşı korunmak için bir sistem olarak geliştirilmiştir. Yine nehit taşlarla yüksek yapılan duvarlar ön plana çıkmıştır.
Şanlıurfada şehrin varlıklı kesimi genellikle güzel manzaralı yerlere saray niteliğinde köşk ve konaklar yaptırmışlardır. Bunların başında da kesme taştan yapılan Kürkçüzâde Mahmûd Nedim Efendi Konağı, Osman Efendi Konağı, Ömer Edip Efendi ve Şair Sakıb Efendi Konağı, Hacı Kamilzâde Yusuf Ziya Efendi Konağı, Sakıplardan Halil Bey'in Aynalı Köşkü gelmektedir. Ayrıca 1983 yılında yıktırılarak yerine Cebeci İşhanı yaptırılan Vali Konağı ise kesme taşın modern mimariye uygulanışını gösteren ilk örneklerden olmasından ötürü ayrı bir önem taşıyordu.
Günümüzde ise başta Turizm ve Kültür İl Müdürlüğü olmak üzere birçok kurum nehit taşlarla örülü binalarda hizmet veriyor. Bakanlıklara bağlı olarak zaman zaman taş oyma kursları ile tarihinden kopmayan Şanlıurfa, eski yapıları korumak için çeşitli çalışmalar yapıyor.
Yine Şanlıurfanın takdir edilen konuk evleri Şanlıurfanın mimarisine uygun yapılardan oluşan mekanlar seçiliyor.
Dünya tarihine yön veren Göbeklitepe dışında yine tarihi çok eskiye dayanan ve günümüzde kullanılan yapılarımız var işte o yapılardan bazıları;
Tarihi Urfa Sokakları, Urfa Müzesi, Kurtuluş Müzesi, Fırfırlı Camii, Selahattin Eyyübi Camii, Cevahir Konuk Evi, Halepli Bahçe Mozaikleri, Halilür Rahman Gölü (Balıklı göl), Ayn Zeliha Gölü, Urfa Kalesi, Mevlid-i Halil Mağarası (Hz. İbrahimin Doğduğu Makam), Sipahi Pazarı, Kazaz Pazarı, Gümrük Hanı, Hüseyniye Çarşıları
(Bakırcılar Çarşısı), Dabakhane, Meclis Evi, Mevlevihane Camii, 58 Meydanı, Reji Kilisesi, Nimetullah Camii, Yıldız Sarayı, Ulu Camii, Güzel Sanatlar Galerisi, Kültür Bahçesi,..
NOT: Bu yazı Şanlıurfa Ticaret Borsası dergisinin 8. Sayısında yayınlandı.
