MEVSİMLİK TARIM İŞÇİLERİNİN KAMU HİZMETLERİNE ERİŞİMLERİNİN ARTTIRILMASI PROJESİ
Harran Üniversitesi yürütücülüğünde, Başkent Üniversitesi işbirliğiyle, Şanlıurfa Valiliği, Eyyübiye Kaymakamlığı, Ankara Kazan ve Polatlı Kaymakamlıkları ve 3 ilçenin belediye başkanlıkları ortaklığında, Karacadağ Kalkınma Ajansı Sosyal Etkileşim Programı kapsamında desteklenen Mevsimlik tarım işçilerinin kamu hizmetlerine erişimlerinin arttırılması projesi nin ilçe yöneticileri toplantısı 10-11 Mart 2016 tarihinde Şanlıurfa GAP Tarımsal Araştırmalar Eğitim Merkezinde gerçekleştirilecektir.
Harran Üniversitesi Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof.Dr. Zeynep ŞİMŞEK tarafından yapılan açıklamada aşağıdaki noktalara değinilmiştir.
Tarım Türkiyede 2. istihdam alanıdır ve tarım sektörünün ana işgücü mevsimlik tarım işçileridir. Şanlıurfa Türkiyenin 48 iline mevsimlik tarım işçisi gönderen, dolayısıyla ülkemizin tarımını omuzlarında taşıyan insanların yaşadığı bir ildir. Harran Üniversitesi yürütücülüğünde Sağlık Bakanlığı, Şanlıurfa ve Adıyaman Valilikleri işbirliği ile mevsimlik tarım işçilerinin sağlık hizmetine erişimini sağlamaya yönelik programlar yürütülmüş, çok sayıda önemli yasal düzenleme çıkmış ve tarım alanlarında gezici sağlık hizmeti uygulaması başlamıştır. Ancak tarımda hastalık ve erken ölüm nedenlerinin tarım, eğitim, belediyecilik hizmetleri, sosyal hizmetler gibi diğer alanları da yakından ilgilendirdiğinden bu hizmetlerin sağlık hizmetlerine entegre edilmesini sağlamak, aynı zamanda mevsimlik tarım işçisi veri tabanı eksikliğini gidermek amacıyla bu proje hazırlanmıştır. Proje Eyyübiye, Polatlı ve Kazan olmak üzere 3 ilçede yürütülecektir.
Proje kapsamında yapılan faaliyetler;
1. Mevsimlik tarım işçisi veri tabanı yazılım programının hazırlanması: Program üniversitemiz tarafından hazırlanmıştır. Eyyübiye kaymakamımız ve ilçe Milli Eğitim Müdürümüz işbirliği Eyyübiye ilçemizdeki mevsimlik tarım işçisi aileler belirlenerek programa veri girişi yapılmıştır. Programın bu konuda yeterli veriyi barındırdığı, Valiliğimiz tarafından Şanlıurfa genelinde mevsimlik işçilik yapan aileler kaydedildiğinde, bütün il yöneticileri ilimizden göçe katılan ailelerin sayısı ve özelliklerini sezon öncesi bilip, gerekli hizmetleri planlayabileceklerdir.
2. Gezici mevsimlik tarım işgücüne katılan ailelerin çalışma ve yaşam koşullarına uygun olarak sağlık, eğitim, güvenli pestisit uygulamaları, çocuk işçiliği ve sosyal yardımlar dahil sosyal hizmetler ile belediyecilik hizmetlerini eşgüdüm içinde nasıl yapılandırmamız gerektiği konusunda yeni sürdürülebilir kurumsal bir mekanizma oluşturulacak ve geliştirilen kurumsal mekanizmaların etki değerlendirmesi yapılacaktır. Toplantıda bu konular ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Toplantıya, Harran ve Başkent üniversitelerinden öğretim üyeleri ile Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Daire Başkanı Dr. Kanuni KEKLİK, Şanlıurfa Valiliği Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, Mersin Vali Yardımcısı Aylin KIRCI DUMAN, Malatya Doğalyol Kaymakamı İsmail TOPRAK, Eyyübiye Kaymakamı Dr. Oktay KAYA, Polatlı Kaymakamı Mahmut Nedim TUNÇER, Kazan kaymakamı Murat DURU, ilçelerin belediye başkan yardımcıları, Milli Eğitim Müdürleri, Toplum Sağlığı Merkezi Başkanları, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Müdürleri, Ziraat Odaları başkanları ile diğer ilçe yöneticileri katılacaklardır. Bu programın gerçekleşmesine destek veren Üniversitemin değerli yöneticilerine, Sanlıurfa Valiliğine, Eyyübiye Kaymakamlığı ve Eyyübiye Belediye Başkanlığımız ile işbirliği içerisinde çalışacağımız tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür ederim.
Mevsimlik Tarım İşçisi Ailelerin Kamu Hizmetlerine Erişimlerinin Arttırılması Projesi Toplantı Programı
(Yer: GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Paşabağı Mah. Recep Tayyip Erdoğan Bulvarı No:106)
10 Mart 2016-Perşembe
08.45-09.00: Kayıt
09.00-09.30: Açış Konuşmaları
09.30-10.30: Göstergelerle Türkiyede mevsimlik tarım işçiliği ve yürütülen çalışmalar
Oturum Başkanı: Prof.Dr. Zeynep ŞİMŞEK
Dr. Sare MIHÇIOKUR (Başkent Üniversitesi)
Mahmut Nedim TUNÇER (Polatlı Kaymakamı)
Murat DURU (Kazan Kaymakamı)
Katılımcıların görüşleri
10.45-12.00: Temel sağlık hizmetlerine erişimi sağlama (barınma alanları, su, atıklar, teratojenler)
Oturum Başkanı: Prof.Dr. Ayşe AKIN
İbrahim BAYHAN (Şanlıurfa Halk Sağlığı Müdürlüğü Çevre Sağlığı Şube Müdürü)
Tarım alanlarında temiz suya erişim ve atıklar
Doç.Dr. Mete KÖKSAL (Hr.Ü.Tıp Fak. Histoloji ve Embriyoloji AD)
Tarımda teratojenler ve etkileri
Katılımcıların görüşleri
13.30-14.45: Kamu hizmetlerine erişimi sağlama
Oturum Başkanı: Prof.Dr. Zeynep ŞİMŞEK
Aylin KIRCI DUMAN
Yasal Düzenlemeler
İsmail TOPRAK (Kaymakam)
İyi uygulama Örneği
Dr. Mehmet Emin TENEKECİ
Veri tabanı
Katılımcıların görüşleri
15.30-16.30: Temel sağlık hizmetlerine erişim için ilçe planlarının yapılması ve sunumu
11 Mart 2016-Cuma
09.00-10.30: Eğitime erişimi sağlama
Oturum Başkanı: Prof.Dr. Ayşe AKIN
Ahmet DEMİR (Eyyübiye İlçe Milli Eğitim Müdürü)
Eyyübiye örneğinde göç veren ilçe açısından sorunlar
Dr. Hayri DOĞRUEL (Polatlı İlçe Milli Eğitim Müdürü)
Polatlı örneğinde göç alan ilçe açısından sorunlar
Adil ÖZTÜRK
Polatlı örneğinde göç alan ilçe açısından sorunlar
Katılımcıların görüşleri
10.45-12.00: Sosyal hizmetlere erişimi sağlama
Oturum Başkanı: Prof.Dr. Zeynep ŞİMŞEK
Murat DEMİRKOL (Şanlıurfa Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü)
Göç veren ilçe açısından mevsimlik tarım işçilerinin sosyal sorunları
Murat AYYILDIZ
Kazan örneğinde göç alan ilçe açısından sosyal hizmetlere erişimde sorunlar
Adil ÖZTÜRK
Mehmet HAMCAN
Göç veren ilçe örneğinde sosyal yardımların erişiminde sorunlar
Emel ÜNEŞİ
Göç alan ilçe örneğinde sosyal yardımların erişiminde sorunlar
Katılımcıların görüşleri
13.30-14.30: Eğitim ve sosyal hizmetlere erişime yönelik ilçe planlarının yapılması ve sunumu
14.30-16.00: Genel değerlendirme, öneriler ve kapanış
mevsimlik tarım işçisi nedir?
Tarımsal üretim için bir yerden bir yere göç eden ve sezon bitimi evlerine geri dönen işçiler için mevsimlik göçmen tarım işçisi kavramı kullanılmaktadır. Dünya Çalışma Örgütünün 2007de yayımladığı raporda; sürdürdürülebilir tarımsal üretimin kalbi olarak tanımlanan mevsimlik tarım işçilerinin, dünyada 1,1 milyar tarım iş gücünün yaklaşık 450 milyonunu oluşturduğuna dikkat çekilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)'nun Temmuz - 2013 istatistiklerine göre ise 26 milyon kişi olarak istihdam edilen iş gücünün yüzde 25ini tarım iş gücü oluşturmaktadır. 6,5 milyon tarım iş gücünün de yarıya yakın kısmını mevsimlik tarım işçilerinin oluşturduğu tahmin edilmektedir. Dünyada ve ülkemizde bu işgücünün içerisinde kadınlar ve çocuklar önemli bir bölümü oluşturmakta ve de kadınların dağılımda ağırlığı artmaya devam etmektedir. Bu işçiler genellikle kırsal alanda yaşayan, eğitim olanaklarından yeterince yararlanamamış, kalmış, nitelikli mesleki eğitimi ve donanımı olmayan yoksul kimselerdir.
Genellikle işleyecek toprağı bulunmayan, yetersiz toprağa sahip olan ya da çeşitli nedenlerle bu toprakları işleyemeyen aileler, tarımsal işgücü talebi yoğun olan yerleregiderek, gezici veya geçici olarak çalışmaktadırlar. Tarım işlerinin özelliği gereği mevsimsel iklim koşulları, teknoloji kullanım düzeyi gibi unsurların yanı sıraülkenin içinde bulunduğu ekonomik konjonktür hareketleri de mevsimlik gezici tarım işçilerinin sayılarında değişikliğe yol açabilmektedir.
Mevsimlik gezici tarım işçiliği dünyanın hemen her ülkesinde bulunan, yüzlerce yıldır olagelen bir işçilik biçimidir. Bazen de bu işçiler, çaresizlikten, olağanüstü koşullardan (göç, afet, çatışma, ayrımcılık, siyasal düzenin bozulması), siyasal sorunlardan veya devletin zorlamasından dolayı bu sürece katılmakta, sürekli yaşadığı yerleri belirli süreyle terk ederek, başkalarının arazisinde bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık üretim süreçlerine katılmaktadırlar.
Dünyada mevsimlik tarım işçilerinin %60ından fazlasının yoksulluk sınırının altında yaşadığı, en az %80inin sosyal güvencesinin bulunmadığı ve %70nin tarlalarda çocuklarıyla birlikte çalıştıkları çeşitli çalışmalarda ortaya konulmuştur.
Mevsimlik tarım işçileri genel olarak politika belirleyiciler, karar vericiler, kamu ve sivil toplum örgütleri yanı sıra, bilim insanları ve araştırma kurumları açısından da görünmeyenler ve duyulmayanlar olarak görülmektedirler. Küreselleşme ve yapısal uyum süreçleri kapsamında pazarlama politikalrının daha düşük ücretle üretimi getirdiği, bu durumun düşük ücretli tarım işgücüne neden olduğu, düşük ücretin ise yoksulluğa neden olduğu bilinmektedir. Zorlu çalışma koşulları, yoksulluk ve göç hareketleri de hastalıkların görülme sıklığını arttırmakta ve hizmete erişimi de engelleyerek sağlıkta eşitsizliklere yol açmaktadır.
Bitkisel üretim sürecinde yer alan mevsimlik gezici tarım işçilerinin ve onların ailelerinin yaşadığı temel sorunlar; güvenli ulaşım sorunları, işçilik yaptıkları yerde barınma, temiz su ve altyapı ihtiyaçları, çalıştıkları bahçe ve tarlalarda iş güvenliği ve sağlığı sorunları ve kamu hizmetlerine erişim şeklinde sıralanmaktadır.
Gezici tarım işçilerinin barınma ve yaşama koşulları göz önüne alındığında , barınma yerleri ve çevrelerinde, tuvalet, banyo ve çamaşır yıkama yerlerinin bulunmaması temizlik ve sağlık açısından sakıncalar yaratmaktadır. Bu koşullarda artan çevre kirliliği de bulaşıcı hastalıkların yayılmasına yol açmaktadır.
Ayrıca, tarımda teknolojik gelişmelere paralel olarak çeşitli mücadele ilaçlarının kullanılması da iş kazalarına (zehirlenme, yanık vb) ve birçok mesleki hastalığının (kansızlık, kronik zehirlenme, kanser vb) ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bütün bu olumsuz koşullar mevsimlik tarım işçisi olarak çalışanların yaşam biçimlerini çeşitli boyutlarda etkilemektedir.
Tarım işçisi ailelerin kapsamlı ve ulaşılabilir sağlık hizmetine ihtiyaçları fazla iken, kentsel alanların dışında tarlalarda yaşamaları, sık yer değiştirmeler, sağlık güvencelerinin olmayışı, sağlıklarını koruma bilgilerinin olmayışı ve özellikle kadınların okur yazar olmayışları ve dil farklılığına bağlı iletişim sorunları nedeniyle hizmete erişememektedirler.
Bu ihtiyaçlardan biri de bu grupların üreme sağlığı alanında ( güvenli annelik, hijyen, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, riskli gebelik, erken evlilik, cinsel şiddet, istismar, istenmeyen gebeliklerin önlenmesi vb.) yeterince karşılanamayan ihtiyaçlarıdır. Özellikle bu grupta yer alan genç insanlar için riskler ve karşılanmamış ihtiyaçlar daha fazla öne çıkmaktadır.
Tarım işçisi kadınlar doğum öncesi ve sonrası bakım alamamakta, istemsiz düşükler, ölü doğumlar, aşırı doğurganlık, adölesan gebelikler ve gebelikle ilişkili sağlık sorunları açısından önemli risk grubudur. Bir araştırmada kadınların hastalıklarını çadırda kendi kendilerine tedavi etmeye çalıştıkları ve çalışmayınca para kazanamayacaklarından dolayı işi bırakıp hastalık nedeniyle sağlık kurumlarına gidemeyeceklerini bildirmişlerdir.
Mevsimlik tarım işçilerinin çalışma koşullarını ve yaşam kalitelerinin iyileştirmek üzere yapılabilecek temel çalışmalar ve müdahaleler şöyle sıralanabilir:
> Tarımda çalışanların durumunu belirlemek üzere, ulusal düzeyde veri tabanı hazırlanmalı ve ülkemize özgü risk faktörleri, kaza ve hastalıkların izlenmesini içeren bildirim sistemi kurulmalıdır.
> Meslek hastalıklarının önlenmesi için çevresel riskler kontrol altına alınmalı ve koruyucu ekipman kullanımı üretimi ve kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
> Tarımsal ilaçlamada, çevre, insan ve çalışan sağlığını tehdit eden unsurların ortadan kaldırılması için üreticiler, satıcılar, çiftçiler ve işçileri kapsayan ortak müdahaleler geliştirilmelidir.
> Mevsimlik tarım işçileri bölgesel eşitsizlikleri ortaya çıkaran en dezavantajlı gruptur. Bu nedenle kadın, çocuk ve gençlik sağlığına yönelik özel proje, program ve uygulama modülleri hayat geçirilmelidir.
> Tarımda çalışanların yaşam şartlarının iyileştirilmesi için, öncelikle temiz-içme kullanma suyu, atıkların yok edilmesi başta olmak üzere çalışma ortamlarının iyileştirilmesine yönelik projeler kurumsal hale getirilmeli ve kırsal alanlara hizmet çerçevesinde, işverenin sorumluluğunu esas alan yasal düzenlemeler yapılmalı, düzenli ve etkili izleme, değerlendirme ve denetleme sistemleri kurulmalıdır.
> Tarım iş kolunda kazaların önlenmesi amacıyla, tarım aletlerinin güvenli hale getirilmesi için gerekli mühendislik önlemlerinin alınması ve eğitim çalışmalarının kurumsallaşarak yaygınlaştırılması gerekmektedir.
> Göçebe mevsimlik tarım işçileri, çalışma hayatı kapsamında; mevcut sosyal güvenlik sistemlerine entegre edilmeli, yarıcı ve elçilerin kayıt altına alınması sağlanmalı, tarım alanlarına güvenli ulaşımları sağlanmalı ve erişilebilir sağlık hizmeti modeli geliştirilmelidir.
> Tarım iş koluna ilişkin iş sağlığı ve iş güvenliği öğeleriyle ilgili konular ilgili fakültelerin (sağlık, ziraat, mühendislik, veterinerlik, kimya vb.) lisans ve lisans üstü programlarına entegre edilmelidir.
> Tarımsal üretimin yaygın olduğu bölgeler için, ihtiyaç analizlerine dayalı olarak Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları bünyesinde Tarım Sağlığı ve Güvenliği Teknikerliği programları açılmalıdır.
> Ülke genelinde tarım işgücünün yoğun olduğu illerde, birinci basamak sağlık hizmeti sunucularına yönelik Tarım Sağlığı ve Güvenliği hizmetiçi eğitim modülü geliştirilerek düzenli olarak uygulanmalıdır.
